معنی درس هشتم ادبیات چهارم
به مجنون گفت روزی عیب جویی که پیدا کن به از لیلی نکویی
به: بهتر / مجنون ولیلی : تناسب / مجنون : نماد انسان های باطن بین / عیب جو : نماد انسان های ظاهربین / بین « مجنون» و « عیب جو» تضاد برقرار است.
معنی: روزی فردی عیب جو به مجنون گفت که بهتر و زیباتر از لیلی محبوبی ( دلبری ) پیدا کن.
که لیلی گر چه در چشم تو حوری است به هرجزیی زحسن او قصوری است
چشم: مجاز از «دیدگاه ، نظر ، عقیده » / مرجع «تو» : مجنون
حور: مرد و زن سیاه چشم (در عربی جمع« احور و حورا» است ودر فارسی به معنی مفرد به کار می رود)
قصور: نقص ، کاستی ، عیب / مرجع «او»: لیلی / حور: نماد « زیبایی »
مصراع دوم: نوعی متناقص نما (پارادوکس ) در عین زیبایی، نقص داشتن/ واژه های حسن / قصور تضادند
مصراع اول : تشبیه دارد (لیلی: مشبه / حور : مشبه به )
معنی: اگر چه لیلی از دیدگاه تو هم چون حوریان بهشتی زیبا است در عین حال در هر بخش از زیبایی او کمی و کاستی نیز وجود دارد.
زحرف عیب جو مجنون بر آشفت در آن آشفتگی خندان شد وگفت:
عیب جو و مجنون تضاد است / حرف: مجاز از « کلام ، سخن » / عیب جو : صفت فاعلی مرکب مرخم (عیب جوینده) / برآشفت : عصبانی و خشمگین شد / بر آشفت و آشفتگی : اشتقاق / مصراع دوم از نظر مفهوم پارادوکس دارد، در آشفتگی خندان شدن / حرف و گفت : تناسب
معنی: مجنون از سخنان عیب جو خشمگین شد و در اوج خشم ، با خنده به او گفت .....*این بیت با بیت بعدی مو قوف المعانی است .
اگر در دیده ی مجنون نشینی به غیر از خوبی لیلی نبینی
مصراع اول کنایه از «احساس کسی را داشتن»نوعی دعوت به همدردی یا سمپاتی است. / در دیده کسی نشستن:کنایه از« هم فکر و هم نظر شدن، به جای دیگری نشستن واز دریچه ی چشم او به قضیه نگاه کردن » / بیت3و4) موقوف المعانی / مفهوم بیت: 1- نفی ظاهر بینی 2- عاشقان، زشتی ها و بدی های معشوق را نمی بینند و به آن ها توجهی نمی کنند .
نشینی و نبینی : جناس نا قص /دیده و نبینی : تناسب / بیت دارای تمثیل است.
معنی: اگر تو نیز احساس مجنون عاشق را داشته باشی و از نگاه مجنون به لیلی بنگری، متوجه خواهی شد به غیر از خوبی و زیبایی چیز ی در لیلی نیست.
تو که دانی که لیلی چون نکویی است کزو چشمت همین بر زلف و رویی است
تو کی دانی: استفهام انکاری (تو نمی دانی ) / چون : چگونه / چشم : مجاز از « نگاه » / زلف و روی : مجاز از « ظاهر، اعضای ظاهری » / چشم ، زلف ، رو : تناسب (مراعات نظیرند) / بر زلف و روی نگاه کردن :کنایه از «ظاهر بینی »
مصراع دوم کنایه از ظاهر بینی است / مفهوم : سرزنش ظاهر بینی
معنی: تو که به زلف و چهره ی لیلی می نگری و ظاهر بین هستی، کیفیت حُسن او را درک نخواهی کرد.
توجه کنید بیت های 5و6و7و8 همگی با هم پیوند معنای دارند، پیام هر چهار بیت اینکه کیفیت ( باطن ) مهم است نه کمیت( ظاهر )
ارتباط معنایی دارد با: « صورت زیبای ظاهر هیچ نیست ای برادر سیرت زیبا بیار»
تو قد بینی و مجنون جلوه ی ناز توچشم و او نگاه ناوک انداز
در مصراع اول: قد، مجاز از ظاهر / جلوه ی ناز، مجاز از باطن / در مصراع دوم : چشم، مجاز از ظاهر/ نگاه ناوک انداز، مجاز از باطن / بیت واج آرایی صامت ن دارد / مرجع ضمیرتو : عیب جو / مرجع ضمیر او: مجنون / ناوک: نوعی تیر که آن را در غلاف آهنین گذارند و از کمان سر دهند تا دورتر رود / ناوک انداز :تیر انداز ، صفت فاعلی مرکب مرخم (ناوک اندازنده) و کنایه از تاثیر گذار بودن / قد ، چشم ، نگاه : تناسب (مراعات نظیر) / نگاه ناوک انداز: اضافه ی تشبیهی (نگاه : مشبه / ناوک انداز (شخص تیر انداز ): مشبه به) / تشخیص / فعل های محذوف « بینی» (بعد از « چشم» : حذف به قرینه ی لفظی / « می بیند» (بعد از« ناز» و« ناوک انداز» : حذف به قرینه ی معنوی (البته برخی، این حذف را هم به قرینه ی لفظی می دانند) / بیت داری تمثیل است. / مفهوم :باز هم «نکوهش ظاهر بینی »
معنی: تو تنها قامت (به ظاهر نازیبای) لیلی را می بینی ولی من مجنون، حرکت دل ربای او را می بینیم، تو به ظاهر چشم لیلی می نگری ولی من به نگاه تیر انداز (چشمک زن ) و جذاب او نگاه می کنم .
تو مو بینی و مجنون پیچش مو تو ابرو ، او اشارت های ابرو
بیت امروزه ضرب المثل است / در مصراع اول : مو مجاز از ظاهر / پیچش مو مجاز از باطن / در مصراع دوم : ابرومجاز از ظاهر / اشارت ابرو مجاز از باطن / بیت واج آرایی مصوت و دارد / واژه ها « مو » و « ابرو » تکرار و تناسب / مرجع ضمیرتو: عیب جو / مرجع ضمیر او: مجنون / فعل های محذوف بینی (بعد از « ابرو »): حذف به قرینهی لفظی / می بیند (بعد از « مو » و « اشارت های ابرو») حذف به قرینه ی معنوی / او و مو : جناس ناقص / مفهوم : نفی « ظاهر بینی»
معنی: تو ظاهر موهای لیلی را می بینی ولی مجنون به چین و شکن زیبای زلف او می نگرد. تو به ابروی لیلی توجه می کنی و مجنون حرکات و اشارت های ابروی او را می بیند. ( نگاه عاشق نگاهی متفاوت است.)
دل مجنون ز شکر خنده، خون است تولب می بینی و دندان که چون است
واژه های لب/ دندان: مجاز از ظاهر و همچنین ناقص اختلافی است. / واژه های خون / چون: قافیه و نیز جناس ناقص اختلافی است. / شکر خنده: خنده ی شیرین ، خنده ی دل نواز / برخی از همکاران گرامی« شکر خنده» را نوعی حس آمیزی می دانند و برخی تشبیه درون واژه ای. (خنده ی مانند شکر شیرین ) / دل خون بودن :کنایه از « رنجور و اندوهگین بودن » یا « کنایه از تأثر شدید» / در مصراع اول: از شکر خنده دل خون شدن مجنون از نظر مفهوم، متناقص نما (پارادوکس) است. قاعدتاً عاشق از خنده ی شیرین معشوق خود باید شاد شود. (خونین دل بودن از خنده های شکرین) / چون : چگونه / می بینی (بعد از دندان): حذف به قرینه ی لفظی .
معنی: دلِ مجنون از خنده های شیرین و اثرکننده ی لیلی بی قرار و گرفتار است، در حالی که تو ظاهری از لیلی (لب و دندان) را فقط می بینی و بس.
کسی کاو را تولیلی کرده ای نام نه آن لیلی است کز من برده آرام
کاو : مخفف « که او » / مرجع او: لیلی (از دیدگاه عیب جو ) / تو: عیب جو / من : مجنون / نه : برای تاکید از فعل جدا شده است (آن لیلی نیست ) / آرام برده : مرا بی قرار و عاشق نموده / نقش« لیلی » درمصراع اول: مسند (چهار جزئی با مفعول و مسند) و در مصراع دوم: مسند (سه جزئی گذرا به مسند) / آرام از کسی بردن کنایه است از آشفتگی و بی قراری / بیت آرایه ی تکرار دارد ( واژه ی لیلی ) / مفهوم : بیان دیدگاه های متفاوت از یک موضوع واحد
معنی: تصوری که تو از لیلی داری آن لیلی ای نیست که مرا بی قرار و عاشق نموده است .