معنی درس 20 ادبیات سوم تجربی - ریاضی

       چشم دل باز کن که جان بینی                     آنچه نادیدنی است آن بینی

دستور) « آنچه نادیدنی است » نقش مفعولی دارد / آن دوم بدل یا تأکید است.

آرایه ) چشم دل : اضافه ی استعاری / مصراع دوم متناقض نما یا پارادوکس دارد.

معنی) با پرورش معنوی دل ، بصیرتی پیدا کن که بتوانی حقیقت روح و عالم غیب را درک کنی.

               گر به اقلیم عشق روی آری                        همه آفاق گلستان بینی

لغت) اقلیم : سرزمین / آفاق : جمع افق ، افق ها و آسمان ها

دستور) گلستان : را امروز مسند می دانند و پیش از این آنرا تمیز می دانستند.

آرایه) اقلیم عشق : اضافه ی تشبیهی است.

معنی) اگر به سرزمین عشق وارد شوی ( عاشق شوی ) همه چیز در نظرت زیبا می گردد.

           بر همه اهل این زمین به مراد                         گردش دور آسمان بینی

دستور) این : صفت اشاره و زمین : مضاف الیه است.

معنی) در سرزمین عشق گردش ایام و آسمان مطابق میل عاشقان است.

           آنچه بینی دلت همان خواهد                         وان چه خواهد دلت همان بینی

آرایه ) بیت هم تکرار دارد و هم طرد و عکس

معنی) در سرزمین عشق هرچه می بینی مطابق میل توست و هر چه آرزو کنی خواهی یافت.

 

                 بی سر و پا گدای آنجا را                           سر زملک جهان گران بینی

لغت) گران : سنگین

دستور) بی سر و پا گدا : ترکیب وصفی مقلوب است / سرگردان : قید است.

آرایه) سرگردان : کنایه از بی اعتنایی است.

معنی) گدای بی سر و پای عالم عشق را در مقابل ملک جهان بی اعتنا و سرگردان می بینی ( او به مادیات اعتنا نمی کند )

               هم در آن پابرهنه جمعی را                        پای بر فرق فرقدان بینی

لغت) فرق : بالای پیشانی / فرقدان : دو ستاره نزدیک قطب شمال ( دو فرقد )

دستور) پابرهنه جمع : ترکیب وصفی مقلوب

آرایه) مصراع دوم جناس ناقص افزایشی دارد.

معنی) در اقلیم عشق گروهی به ظاهر تهیدست را خواهی دید که پای بر دو ستاره ی فرقد نهاده اند ( به کمال معنوی دست یافته اند )

                دل هر ذره را که بشکافی                          آفتابیش در میان بینی

دستور) ش در مصراع دوم نقش مضاف الیهی دارد

آرایه) نوعی متناقض نما در بیت است اینکه در دل ذره ای کوچک آفتابی باشد.

معنی) در کوچکترین عناصر خلقت اگر دقت کنی می بینی که آفتابی در دل آن وجود دارد. (اشاره به عظمت خلقت الهی )

          جان گدازی اگر به آتش عشق                         عشق را کیمیای جان بینی

لغت) کیمیا : اکسیر و جوهری که ماده ای را به ماده دیگر تبدیل می کند.

آرایه) آتش عشق : اضافه ی تشبیهی / تشبیه عشق به کیمیا

معنی) اگر جان خود را در عشق بسوزانی ( حقیقتاً عاشق شوی ) عشق را مانند کیمیایی می بینی که جان تو را کمال می دهد.

                از مضیق حیات در گذری                           وسعت ملک لامکان بینی

لغت) مضیق : تنگنا / ملک لامکان : عالم غیب که حد و مرز مکانی و مادی ندارد.

آرایه) ملک لامکان : متناقض نما

معنی) اگر عاشق شوی، از تنگنای این دنیا فراتر می روی و وسعت قلمرو الهی و عالم غیب را می بینی

        آنچه نشنیده گوشت آن شنوی            و آن چه نادیده چشمت آن بینی

آرایه) مراعات نظیر یا تناسب در ( گوش و شنیدن و چشم و دیدن )

معنی) در سرزمین عشق چیزهایی را می شنوی که قبلاً گوش تو نشنیده و چیزهایی را می بینی که چشمت قبلاً ندیده است ؟

           تا به جایی رساندت که یکی                           از جهان و جهانیان بینی

معنی) عشق تو را به درجه ی از شناخت می رساند که از تمام جهان و مخلوقات فقط خدای یگانه را می بینی.

        با یکی عشق ورز از دل و جان                         تا به عین الیقین عیان بینی

دستور ) عیان : قید

آرایه) عین و عیان : جناس ناقص افزایشی و جناس اشتقاق دارد.

معنی) از دل و جان تنها عاشق خداوند یکتا باش تا درحالت عین الیقین (که تردیدی درآن نباشد) آشکارا بینی که ...

    که یکی هست و هیچ نیست جز او                       وحده  لا اله الا هو

آرایه) این بیت با بیت قبل موقوف المعانی است / دارای آرایه تضمین است.

معنی) تنها خدای یکتا وجود دارد و جز او کسی و چیزی نیست ، خدا یکی است و معبودی جز او نیست.

                  یار بی پرده از در و دیوار                         در تجلی است یا اولی الابصار

لغت) تجلی : جلوه نمودن / اولی الابصار : دانایان

دستور) بی پرده : قید است

معنی) ای دانایان ! خداوند آشکار در همه خلقت خود را می نمایاند (جلوه خداوند از تمام جهان پیداست)

               شمع جویی و آفتاب بلند                            روز بس روشن و تو در شب تار

دستور) واو در دو مصراع معنای حالیه دارد.

آرایه) شمع : استعاره از عقل / آفتاب : استعاره از خدا / شمع و آفتاب و روز و شب تناسب دارد.

ای انسان نا‌آگاه تو به وسیله ی عقل می خواهی خدا را بشناسی حال آنکه خداوند مانند آفتابی در همه جا آشکار است همه جا را روشن کرده و تو در تاریکی گمراهی مانده ای

 

             چشم بگشا به گلستان و ببین                  جلوه ی آب صاف در گل و خار

آرایه) گل و خار: تضاد دارند / گل، خار، گلستان وآب تناسب دارد.

معنی) با نگاه حقیقت بین به باغ بنگر و ببین که آب بی رنگ و در گل و خار چه زیبایی ها و رنگارنگی هایی به وجود آورده است.

              ز آب بی رنگ صد هزاران رنگ                   لاله و گل نگر در آن گلزار

آرایه) در مصراع اول متناقض نما وجود دارد / آب ، رنگ ، لاله ، گل و گلزار تناسب دارد.

معنی) خداوند در باغ به وسیله آب بی رنگ صدها هزار گل رنگارنگ به وجود آورده .

                  پا به راه طلب نه از ره عشق                    بهر این راه توشه ای بردار

لغت) طلب : مرحله اول سیر و سلوک

معنی) برای رفتن به وادی عشق به راه طلب وارد شو ( از خدا بخواه ) و توشه ی لازم را برای رسیدن به مقصد بردار.

              شود آسان ز عشق کاری چند                     که بود نزد عقل بس دشوار

آرایه) آسان و دشوار ، عشق و عقل تضاد و تقابل دارند.

معنی) کارهایی که در نظر عاقلان دشوار و غیر ممکن است از طریق عشق آسان می شود (نقص عقل در برابر عشق )

              تا به جایی رسی که می نرسد                      پای اوهام و پای افکار

لغت) اوهام : جمع وهم ، خیال ها

آرایه) پای اوهام و پایه افکار اضافه ی استعاری است.

معنی) اگر حقیقتاً عاشق شوی از نظر کمال به جایی می رسی که هیچ فکر و خیالی به آنجا راه ندارد.

                   بار یابی به محفلی کانجا                         جبرئیل امین ندارد بار

لغت) بار : اجازه / محفل : جایگاه / جبرئیل امین : فرشته مقرب وحی

دستور) باریابی و ندارد بار فعل مرکب است.

آرایه) آرایه ی تکرار ( بار ) یا رد الصدر الی العجز دارد / تلمیح به معراج حضرت رسول

معنی) از طریق عشق به جایگاهی می رسی که جبرئیل اجازه ورود به آنجا را ندارد ( مانند معراج حضرت رسول )

                  این ره و آن زاد راه و آن منزل                 مرد راهی اگر بیا و بیار

دستور) این و آن در مصراع اول نقش صفت اشاره را دارند.

آرایه) بیا و بیار جناس ناقص افزایشی است.

معنی) راه عشق، توشه ی آن و مقصد آن معین است اگر مرد راه عشقی بیا و هنر خود را نشان بده.

                     هاتف ارباب معرفت که گهی                 مست خوانندشان و گه هشیار

لغت) هاتف : فرشته ی غیب ( در این جا نام شاعر است ) / ارباب معرفت : عارفان

دستور) هاتف از نظر دستوری نقش منادا دارد.

آرایه) مست و هشیار تضاد / آرایه ی تخلص

معنی) ای هاتف! عارفانی را که دیگران مست یا هشیار می دانند ...

                                    ( این بیت با دو بیت دیگر موقوف المعانی است )

                  از می و بزم و ساقی و مطرب                   وز مغ دیر و شاهد و زنار

لغت) می: شراب / مطرب: نوازنده / مغ: موبد زردتشتی / دیر: محل عبادت راهبان / شاهد: زیباروی / زنار: کمربندی که مسیحیان برکمر می بستند به قصد اینکه از مسلمانان متمایز شوند.

آرایه) هر مصراع به تنهایی دارای تناسب یا مراعات نظیر است.

معنی) ( این عارفان ) از کلمات مذکور ( قصدی دارند )

              قصد ایشان نهفته اسراری است                  که به ایما کنند گاه اظهار

لغت) ایما : اشاره

دستور) اظهار کنند فعل مرکب است.

معنی) (از کلمات مذکور) قصدشان بیان اسراری پنهان از معرفت الهی است که با اشاره آن را بیان می کنند.

                پی بری گر به رازشان دانی                        که همین است سر آن اسرار

معنی) اگر به راز آنان پی ببری خواهی دید که سر سخن آنان این است که ...

             که یکی هست و هیچ نیست جز او              وحده  لا اله الا هو

معنی) خدایی جز او نیست ( رجوع کنید به بیت 13 همین درس )

                                    ( این بیت با دو بیت دیگر موقوف المعانی هستند )

منبع :

 http://www.pursaeidy.blogfa.com/post/71/%D8%AF%D8%B1%D8%B321-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D8%A8%DB%8C