هر چه درباره درس موسی و شبان می خواهید

معنی « موسی و شبان »

1_ حضرت موسی ( ع ) چوپانی را در راه دید که او پیوسته خداوند را می خواند و می گفت : ای خدا و ای اله
2_ خداوندا تو کجا هستی تا من غلام تو شوم، کفشت را بدوزم و موهایت را شانه کنم ( از تو مراقبت کنم )
3_ دست دوست داشتنی تو را ببوسم و پای دوست داشتنی تو را بمالم و هنگام خوابیدن جایگاه تو را تمیز و مرتب کنم ( جارو کنم )
4_ خدایا همه ی بزهای من فدای تو شود و همه ی نواها و شور و غوغای من ( آوازهای چوپانی به دنبال گوسفندان ) به یاد توست.
5_ آن چوپان به این روش حرف های بیهوده ای می گفت. موسی گفت : « ای فلان با چه کسی سخن می گویی ؟ »
6_ شبان گفت : « من با کسی سخن می گویم که ما را آفریده و این آسمان و زمین را آفریده است » 
7_ موسی گفت : « های چوپان ( آگاه باش ) که گستاخ شده ای و هنوز مسلمان نشده ای ( ایمان نیاورده ای ) کافر شده ای ( سخن کفر آمیز می گویی )
8_ این چه سخن کفر آمیزی است که می گویی ؟ ساکت باش و حرف نزن ( سکوت اختیار کن )
9_ چارق و پا پیچ لایق توست، این چیزها کی درخور آفتاب حقیقت ( خداوند ) است.
10_اگر ساکت نشوی، آتش خشم الهی همه چیز را خواهد سوزاند.
11_ شبان به موسی گفت : « ای موسی سخن مرا قطع کردی ( ساکتم کردی ) و با پشیمان کردنم از چیزهایی که گفته ام جانم را سوزاندی ( ناراحتم کردی ) 
12_ چوپان از شدت ناراحتی، لباس هایش را پاره کرد و آه سوزانی کشید و راه بیابان را در پیش گرفت ( ازمردم دوری کرد و سرگردان و پریشان رفت. )
13_ از جانب خداوند به موسی وحی رسید که : ای موسی تو بنده ی ما را با سخنان خویش از ما جدا کردی.
14_ ای موسی ( تو از جانب خدا مأمور شدی ) که بندگان را به ما نزدیک کنی نه اینکه آن ها را از ما جدا گردانی.
15_ من در وجود هر کسی، خوی و عادتی قرار داده و به هر کسی شیوه ای آموخته ام تا با آن منظور و مقصود خود را بیان کند.
16_ سخنان به ظاهر کفر آمیز چوپان از زبان وی مدح ( ستایش ) و از زبان تو ( موسی ) نکوهش است از زبان او ( چوپان ) مانند عسل، شیرین و از زبان تو ( موسی ) مانند زهر، تلخ و ناخوشایند است.
17_ خداوند می فرماید : ذات ما از « پاکی و نا پاکی » و « سستی در عبادت و رغبت به آن » بی نیاز است.
18_ من بندگان را خلق نکردم تا سود و بهره ای ببرم ( چون ذات خداوند از هر چیزی بی نیاز است ) بلکه می خواستم بر بندگان خود بخششی کنم ( یعنی به آن ها فرصتی دهم تا با پرهیزگاری، خود را شایسته ی پاداش های بزرگ گردانند).
19_ همان گونه که شهید به خون غلتیده به غسل نیاز ندارد، خطای شبان صافی ضمیر ( سخنان به ظاهر کفر آمیز او ) نیز از صدها عمل نیک، پسندیده تر است.
20_ عقیده و مذهب عشق با دیگر ادیان متفاوت است، مذهب و عقیده عاشقان حق، فقط خداوند است. ( به چیزی غیر از خدا نمی اندیشند )
21_ لعل به ذات خود ارزشمند است و مهم نیست که نقش مهر داشته باشد یا نداشته باشد. عشق نیز به ذات خود با غم و اندوه همراه است و به همین دلیل، حتی از دریای غم هراسی ندارد.
22_ بر دل موسی از جانب خداوند وحی رسید و با نزول وحی و رؤیت تجلی حق به حقایق پی برد ( بسیاری از اسرار الهی را با چشم دل دید و هم بسیاری از آن ها را شنید )
23_ وقتی موسی این سرزنش ها را از خداوند شنید در بیابان به دنبال چوپان دوید تا او را بیابد.
24_ سرانجام موسی چوپان را پیدا کرد و به او گفت : مژده بده زیرا از جانب خداوند پیام و اجازه ای برای تو رسید.
25_ در ستایش و عبادت خداوند دیگر نیازی به آداب و نظم نیست و هر چه دوست داری و دل غم گرفته ی تو می خواهد به خدا بگو.

لغـــات

 شُبان : چوپان، نگهبان گله ی گوسفند و گاو                       چاکر : نوکر، بنده، خدمتگزار
روبیدن : پاک ساختن از گرد و غبار، جاروب کردن                 چارق : کفش چرمی
هی های : شور و غوغا، فریاد و ناله ی ماتم زدگان              نـَمَط : روش، طریقه
های : حرف ندا، آی، اهو، دریغا                                         خیره سر : گستاخ
ژاژ : بوته ی گیاهی به غایت بی مزه و هر چند شتر آن را بجود نرم نمی شود. ژاژ خاییدن: کنایه از کار بیهوده کردن است.
فـُشار : سخن بیهوده                                                     پـاتـابه : ( پا یتـابه )، نـواری کـه بـه ساق پا پیچند.
تفت : داغ و سوزان                                                        فصل : جدا کردن
سیرت : مذهب، خلق و خو، عادت                                    مدح : ستایش
ذم : نکوهش                                                                شهد : عسل، شیرینی
بری : بی گناه، بر کنار، بیزار                                      گران جانی : پوست کلفتی، کاهلی، پستی
چالاکی : چابکی، زرنگی                                            جود : بخشش، جوانمردی
اولی تر : سزاوارتر، شایسته تر                                  خطا : گناه غیر عمدی، سهو، اشتباه
صواب : راست، درست، حق                                       دستوری : اجازه، فرمان
عتاب : خشم گرفتن، غضب، ملامت و سرزنش

آرایه های ادبی

قالب شعر : مثنوی                                 موسی : نماد ( دین و شریعت )        
شبان : نماد ( طریقت و عرفان )               دستکت، پایکت : مراعات النظیر ( -َک : تحبیب )           
پایکت، جایکت : جناس ناقص                  همه ی بزهای من : مجاز ( همه دارایی من )
هی هی ، هی های : جناس ناقص                دریای غم : اضافه ی تشبیهی

ای فدای تو همه بزهای من            ای به یادت هی هی و هی های من : واج آرایی ( واج ه ) 
ای به یادت هی هی و هی های من : کنایه ( همه ی خواسته ها و ذکر ها و یاد ها )
زمین، چرخ : مراعات النظیر                        چرخ : استعاره ( آ سمان )
مسلمان، کافر : تضاد                                  فُشار ، فِشار : جناس ناقص
پنبه در دهان فشردن : کنایه ( سکوت کردن )    ژاژ : کنایه (از بیهوده گویی)
این چه ژاژ است و چه کفر است و فُشار : استفهام انکاری
آفتابی : استعاره ( خداوند )                           آفتابی را چنین ها کی رواست ؟ : استفهام تأکیدی
حلق : مجاز ( دهان )                                   آتش : استعاره ( خشم و قهر الهی ) 
حلق ، خلق : جناس نا قص                             آتش ، سوزاندن : مراعات النظیر
دهان دوختن : کنایه ( به سکوت وادار کردن )     دوختی ، سوختی : جناس ناقص
جامه دریدن : کنایه ( اظهار ناراحتی کردن، شدت اندوه و بی تابی )
خدا ، جدا : جناس ناقص                               وصل ، فصل : جناس، تضاد
تو برای وصل کردن آمدی                   نی برای فصل کردن آمدی : ترصیع 

هر کسی را سیرتی بنهاده ام     هر کسی را اصطلاحی داده ام : تلمیح (به آیه ی قرآن : قل کل یعمل علی شاکلته ) 
در حق او مدح و در حق تو ذم           در حق او شهد و در حق تو سم : موازنه
مدح، ذم : تضاد                                    شهد ، سم : تضاد
ذم ، سم : جناس ناقص                           پاک ، ناپاک : تضاد
گران جانی ، چالاکی : تضاد                     گران جانی : کنایه ( از سستی در عبادت )

 چالاکی : کنایه (از رغبت در عبادت )      سود ، جود : جناس ناقص
خون ، شهیدان : مراعات النظیر             خطا ، صواب : تضاد
خون شهیدان را ز آب اولی تر است              این خطا از صد صواب اولی تر است : اسلوب  معادله
عشق ، عاشق : جناس ناقص                     جدا ، خدا : جناس ناقص
لعل را گر مهر نبود باک نیست        عشق را دریای غم نمناک نیست : اسلوب معادله
دیدن، گفتن : مراعات النظیر          هر چه می خواهد دل تنگت بگو : تمثیل                                                                 

خودآزمایی

1_ بیت زیر با کدام بیت درس ارتباط معنایی دارد ؟ 
هر کس به زبانی صفت حمد تو گوید             بلبل به غزل خوانی و قمری به ترانه
پاسخ :  هر کسی را سیرتی بنهاده ام                هر کسی را اصطلاحی داده ام

2_ در کدام بیت به ایه ی « قل کل یعمل علی شاکلته » ( اسراء_ آیه ی 84 ) اشاره شده است ؟
پاسخ :   معنی آیه : « بگو که هر کس بر حسب ذات و طبیعت خود عملی را انجام خواهد داد »
هر کسی را سیرتی بنهاده ام             هر کسی را اصطلاحی داده ام

3_ درباره ی بیت « تو برای وصل کردن آمدی نی برای فصل کردن آمدی » توضیح دهید.
پاسخ :   رسالت تو این است که مردم را به طرف حق راهنمایی کنی نه اینکه آنها را از حقدور گردانی.

4_ خداوند سبب امر به عبادت را چه می داند ؟
پاسخ :  بخشش و محبت نسبت به بندگان، تا با تقوا و پرهیزگاری، شایستگی پاداش های بزرگ را به دست آورند.

5_ منظور از بیت بیست و دوم چیست ؟
پاسخ :  حضرت موسی با نزول وحی و رؤیت تجلی حق به حقیقت پی برد.

6_ کدام بیت از شعر موسی و شبان ضرب المثل شده است ؟ 
پاسخ :  هیچ آداب و ترتیبی مجوی            هر چه می خواهد دل تنگت بگو

 

سؤالات امتحانی

خـــرداد 80

1_ تــــو    برای    وصل    کــردن    آمدی        نی برای فصل کردن آمدی ( معنی واژه )
2_  این چه ژاژ است و چه کفر است و فُشار        پنبه ای اندر دهان خود فِشار ( معنی )
3_ بـــــــر دل  موسی  سخن ها  ریختند        دیدن و گفتن به هم آمیختن ( درک مطلب )
مقصود از این بیت چیست ؟

خـــرداد 81

1_ با توجه به بیت زیر، شاعر به کدام ویژگی پیامبر اشاره دارد؟ ( درک مطلب )
تو برای وصل کردن آمدی               نی برای فصل کردن آمدی
2_ با توجه به بیت به سؤال، پاسخ دهید: 
من نکردم خلق تا سودی کنم              بلکه تا بر بندگان جودی کنم
خداوند، سبب خلقت را چه می داند ؟ ( درک مطلب )

خـــرداد 82

1_ با توجه به دو بیت زیر، رسالت پیامبران در چیست ؟ ( درک مطلب )
وحی آمد سوی موسی از خدا بنده ی ما را ز ما کردی جدا
تو برای وصل کردن آمدی               نی برای فصل کردن آمدی
2_ هر کسی را سیرتی بنهاده ام ( معنی )
3_ چون که موسی این عتاب از حق شنید ( معنی واژه )
4_ با توجه به بیت پاسخ دهید : ( درک مطلب )
ملت عشق از همه دین ها جداست       عاشقان را ملت و مذهب خداست
مذهب عاشقان چیست ؟

خـــرداد 83

1_ هر کسی را سیرتی بنهاده ام                    هر کسی را اصطلاحی داده ام ( معنی )
2_ در بیت « تو برای وصل کردن آمدی                     نی برای فصل کردن آمدی » خداوند در خطاب به موسی رسالت پیامبران را چه می داند ؟ ( درک مطلب )
3_ با توجه به بیت زیر، چرا عشق از دریای غم، هراسی ندارد ؟ ( درک مطلب )
لعل را گر مهر نبود باک نیست         عشق را دریای غم، غمناک نیست

خـــرداد 84

1_ چون که موسی این عتاب از حق شنید ( معنی واژه )
2_ مقصود از « گران جانی » و « چالاکی » در بیت : 
« ما بری از پاک و نا پاکی همه        از گران جانی و چالاکی همه » چیست ؟ ( درک مطلب )

خـــرداد 85

1_ گفت موسی « باکی استت ای فلان ؟ » ( معنی )
2_ با توجه به بیت « من نکردم خلق تا سودی کنم          بلکه تا بر بندگان جودی کنم » خداوند سبب امر به عبادت را چه می داند ؟ ( خود آزمایی )
3_ با توجه به بیت زیر تفاوت معنایی « ملت » را در گذشته و امروز بنویسید ( درک مطلب )
ملت عشق از همه دین ها جداست       عاشقان را ملت و مذهب خداست

خـــرداد 86

1_ این چه ژاژ است و چه کفر است و فُشار (معنی لغت)

2_ با توجه به ابیات زیر به پرسش ها پاسخ دهید. (درک مطلب)
گفت این پروانه در کار است و بس       کس چه داند ؟ این خبردار است و بس
تا نگردی بی خبر از جسم و جان           کی خبریابی زجانان یک زمان
الف) «در کار بودن» چه مفهومی دارد؟
ب) بیت دوم بر چه مطلبی تأکید دارد؟

 

سؤالات کنکور

1_ مفهوم بیت : « هر کسی را سیرتی بنهاده ام         هر کسی را اصطلاحی داده ام » با کدام بیت متناسب نیست؟     سال 84 ( تجربی )
1) فلک بـــه  مردم  نادان  دهد  زمام  مراد       تو اهل دانش و فضلی همین گناهت بس 
2) بــه   هر  که هر چه سزاوار بود بخشیدند       سکندر  آینه  و  خضر  آب  حیوان یافت
3) مدبّری کـه به گُل نکهت و به گِل جان داد        به هر که هر چه سزا دید عاقبت  آن  داد
4) حسد چه می بری ای سست نظم بر حافظ       قبول خاطر و  لطف  سخن  خداداد است
2_ آیه ی « قل کل یعمل علی شاکلته » با کدام بیت تناسب دارد؟         سال 85 ( تجربی )
1) هــر کـسی از ظنّ  خود  شد  یار من           از  درون  من نجست  اسرار  من
2) هر کـسی   را  بهــر کاری  ساختنـد           میل  آن   را   در   دلش   انداختند 
3) منی چـون  بپیـوست  بـــا کـردگـار           شکست اندر  آورد  و  برگشت کار
4) به یزدان هر آن کس که  شد ناسپاس            به دلش اندر آید  ز  هر سو هراس
3_ در همه ی ابیات به جز بیت ....... اسلوب معادله وجود دارد.        سال 85 ( تجربی )
1) سیری ز مال نیست چشم حرص  را        غربال  را   ز  کثرت  حاصل  چـــه  فایده
2) قطع  امید  کرده  نخواهم  نعیم دهر        شاخ بـــریده  را  نظری   بر  بهار  نیست
3) آخر نه دل به دل رود انصاف من بده         چون است من به وصل تو مشتاق و تو  ملول
4) لعل  را  گر   مهر  نبود  باک نیست         عشق   را   دریای غـــم  غمناک   نیست  
4_ بیت « من نکردم خلق تا سودی کنم      بلکه نا بر بندگان جودی کنم » با مفهوم کدام بیت قرابت معنایی دارد؟            سال 85 ( زبان )
1) عشق   دریایی  کـــــرانه    نــــاپدید      کی  توان  کردن   شنا   ای   هوشمند
2) نتوان وصف تو گفتن که تو در فهم نگنجی       نتوان شبه تو گقتن که تو در وهم نیایی
3) تو حکیمی تو  عظیمی تو کریمی تو رحیمی       تو   نماینده ی   فضلی تو سزاوار ثنایی
4) زشت بــــاید دیــــد و  انگارید   خوب       زهـر بـــاید خورد  و   انگارید    قند

پاسخنامه:

1- گزینه 1         2- گزینه 2       3- گزینه 3          4- گزینه 3