اولین شاعر پارسی گو که بود ؟

در تذکره ها و کتب تاریخی فارسی( به ترتیب تاریخی چون : تاریخ سیستان ، لباب الباب ، المعجم ف÷ معایر اشعار العجم ، تذکره دولت شاه و مجمع الفصحا ) از نخستین شاعران فارسی بحث کرده اند . بعضی بهرام گور را نخستین شاعر فارسی خوانده اند و بعضی محمدبن وصیف سیستانی دبیر رسایل یعقوب را اولین شاعر فارسی دانسته اند که بسام کورد و محمدبن مخلد سگزی به تقلید از وی شعر گفته اند .به نظر می رسد تذکره نویسان نظم هجایی فارسی میانه را با نظم عروضی شعر فارسی دری در امیخته اند و دیگر این که تعیین اولین شاعر در کشوری مانند ایران که مهد شعر و موسیقی است کار اسانی نیست زیرا اخبار به دست آمده از مابع مختلف نادر و محتوای آن منابع هم مشوش و هم متناقض است .

از مجموعه نوشته های تذکره نویسان نام چند تن را با بعضی اشعار به جا مانده از آنها می توان قید کرد .

١- محمد بن وصیف سگزی : دبیر رسایل یعقوب بود و یعقوب را در اشعار زیر مدح کرد:

ای امیری که امیران جهان خاصه و عام          بنده و چاکر و مولای و سگ بند وغلام

ازلی خطی در لوح که ملکی بدهید              به ابی یوسف یعقوب بن اللیث همام

به لتام آمد رتبیل ولتی خورد به لنگ            لتره شد لشکر رتبیل و هبا گشت کنام

لمن الملک بخواندی تو امیرا به یقین           با قلیل الفیه کن زاد در آن لشکر کام

عمر عمار ترا خواست و زوگشت بری           تیغ تو کرد میانجی به میان دد و دام

عمر او نزد تو آمد که تو چون نوح بزی           در آکار تن او سر او باب طعام

بهرام گور : پادشاه ساسانی(  ۴٢٠-۴٣٨ م ) که بیتی از او را به صورت های گوناگون نقل کرده و اولین شعر فارسی نامیده اند .

منم آن پیر دمان و منم آن شیر یله

نام من بهرام گور و کنیتم بوجبله

این شعر به این صورت نمی تواند از بهرام گور باشد و اگر باشد اولا به این صورت نبوده و ثانیآ باید در شمار اشعار پهلوی شمرده شود نه دری .

٣- ابوالعباس مروزی در مدح مامون قصیده ای ساخته و گفته است :

ای رسانیده به دولت فرق خود تا فرقدین

گسترانیده به جود و فضل در عالم یدین

مر خلافت را تو شایسته چو مردم دیده را

دین یزدان را تو بایسته چو رخ را هر دو عین

و در اثنای قصیده گفته :

کس برین منوال از من چنین شعری نگفت

مر زبان فارسی را هست با این نوع بین

که این ادعا در مورد ابوالعباس درست نیست . زیرا بعضی او را مردی فقیه و محدث و شیخ تصوف نامیده اند که در ٣٠٠ هجری در گذشته . قصیده مزبور از نظر صنایع ادبی و لفظ ، بیشتر به قصاید قرن ششم هجری مانند است نه به اواخر قرن دوم .

۴- ابوحفض سغدی : ابوحفض حکیم بن احوص سغدی سمرقندی ، از موسیقی دانان مشهور بود و شهرود از مخترعات اوست . به قولی در ٣٠٠ و به قول دیگر در ٣٠۶ هجری آن ابزار را اختراع کرده است . شعری که از ابوحفض نقل کرده اند این است :

آهوی کوهی در دشت چگونه بوذا

او ندارد یار بی یار چگونه دوذا

چون ابوحفض از موسیقی دانان و شاعران قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری بوده است بنابراین نمی توان او را نخستین شاعر فارسی دانست .