معنی درس هفتم ادبیات 3

درس هفتم

(بیهقی و هنر نویسندگی او)

    دکتر غلامحسین یوسفی: (1369ـ 1306 هـ ش) مترجم و نویسنده ی توانای معاصراز جمله آثار او می توان به «چشمه روشن»، «دیداری با اهل قلم» ، «برگ هایی در آغوش باد»، «کاغذ زر»، «تصحیح قابوس نامه» و « بوستان» و « گلستان» اشاره کرد.

                            مضمون درس: این درس بررسی و تحلیلی است از تاریخ بیهقی

واژگان

رُمان: داستان بلند                                          

منش: خلق و خوی                                          

سجایا: جمع سجیه، عادت پسندیده               

خصایل: خصلت ها ، ویژگی ها                                         

حشمت: جاه و مقام                                         

شرارت: بدخویی                                           

تضریب: دو به هم زنی                                  

امام زاده: بزرگ زاده                                    

محتشم: دارای مقام                                     

زعارت: بد خلقی                                           

لت زدن: سیلی زدن                                      

اَلَم: درد                                                          

از خلال سطور: در میان سطرها                     

حسنک وزیر: وزیر محمود که در زمان سلطان مسعود بر دار زده شد  

به اقتضای حال: مطابق حال                        

اطناب: درازه گویی                                          

دراعه : بالا پوش                                              

 امیر علی قریب: کسی که سلطان محمد را خلع کرد

خَلَق گونه: کهنه، فرسوده                                  

ردا: لباسی که بر روی لباسهای دیگر پوشند      

دستار: عمامه                                                      

مالیده: مرتب، نیم دار و مستعمل    

تاریخ پایه: تاریخ اساسی و مادر

تنگی نفقه: کمی مخارج

دلش بپیچید: دلش سوخت

مَکرُمت: بزرگی

بو سهل: محمد بن حسن زوزنی، ادیب بزرگ و مسؤول امور لشکری سلطان مسعود

می ژکید: غُرغُر کردن

مشحون: پر ، سرشار

محاورات: گفت و گو ها

پیکان: فرستادگان

مشتی رند: عده ای بی سر و پا

سیم: پول نقره

خبه: خفه

عنانِ قلم: افسار و اختیار قلم

حبری رنگ: کبود رنگ

جبّه: لباس گشاد و بلند            ایجاز: مختصر گویی            غدّار: حیله گر و بی وفا

 حُسن تألیف: پیوند مناسب اجزای سخن        مستلزم: لازم دارنده        موزه ی میکائیلی: نوعی کفش

 

دستور) و لا تبدیلَ لخلق الله: جمله ی معترضه و تضمین / « ی» در خشم گرفتی ولت زدی و ...: نشانه ی استمراری است/ اگر کرد، دید و چشید: جمله ی معترضه

آرایه) نیک از جای بشد: کنایه از عصبانی شدن/ عنان قلم: اضافه ی استعاری

* این بوسهل مردی امام زاده و محتشم و فاضل و ادیب بود اما شرارت و زعارتی در طبع وی مؤکد شده ـ و لا تبدیل لِخلقِ الله ـ و با آن شرارت، دل سوزی نداشت و همیشه چشم نهاده بودی تا پادشاهی بزرگ و جبّار، بر چاکری خشم گرفتی و آن چاکر را لت زدی و فرو گرفتی،

معنی) ابن بو سهل انسانی بزرگ زاده و دارای مقام بود، دارای فضل و ادب بود، بدخویی و تند مزاجی در ذات او جای گرفته و تثبیت شده بود ـ و آفرینش خدا تغییر پذیر نیست ـ و با وجود آن بدخویی، اهل دلسوزی نبود و همیشه منتظر بود تا پادشاه بزرگ و قدرتمندی، بر زیر دست خود خشم می گرفت و او را کتک می زد و عزل می کرد.

 

* این مرد از کرانه بجستی و تضریب کردی و اَلَمی بزرگ بدین چاکر رسانیدی و آن گاه لاف زدی که فلان را من فرو گرفتم.

معنی) این بوسهل از گوشه ای بر می خواست و فرصتی پیدا می کرد و دوبه هم زنی می کرد و درد بزرگی به آن زیر دست می رساند و سپس لاف می زد که  آن چاکر را من برکنار کردم.

 

* حسن پیدا آمد، بی بند؛ جُبّه ای داشت حبری رنگ با سیاه می زد، خَلَق گونه و درّاعه و ردایی سخت پاکیزه و دستاری نیشابوری مالیده و موزه ی میکائیلی نو در پای و موی سرمالیده، زیر دستار پوشیده کرده اندک مایه پیدا می بود.

معنی) حسنک از دور نمایان شد در حالی که دست و پا بسته نبود، لباسی داشت کبود رنگ که به سیاه نزدیک بود کهنه و فرسوده، بالاپوش و جامه ای بلند بسیار پاکیزه (بر روی آن پوشیده بود) عمامه ای به شیوه ی نیشابوریان (یا از جنس پارچه ی نیشابوری) بر سرش، که نیم دار و مستعمل بود. کفشی در پا داشت و موی سرش مرتّب بود در زیر عمامه و مقداری از موهایش از زیر عمامه دیده می شد.

 

* چون حسنک بیامد، خواجه بر پای خاست. چون او این مَکرمُت بکرد، همه ـ اگر خواستند یا نه ـ بر پای خاستند. بو سهل زوزنی بر خشم خود طاقت نداشت؛ برخاست، نه تمام و بر خویشتن می ژکید. احمد او را گفت: در همه ی کارها ناتمامی؛ وی نیک از جای بشد.

معنی) وقتی حسنک وارد شد، خواجه احمد میمندی به احترام او بلند شد، وقتی او این بزرگی و احترام را به جای آورد، همه ـ خواه نا خواه ـ بلند شدند. بو سهل نتوانست خشم خود را نگه دارد، برخاست نیمه تمام و زیر لب غرغر و شکایت می کرد. خواجه احمد به او گفت در تمام کارها ناتمام هستی او با عصبانیّت برخاست. (نیک از جای بشد: معادل از کوره در رفتن امروز است)

 

* امیر از جهان آمده، به خیمه فرود آمد و جامه بگردانید.

معنی) سلطان نجات یافته، وارد خیمه شد و لباس هایش را عوض کرد.

 

 

خودآزمایی درس هفتم

1ـ چرا نویسنده، تاریخ بیهقی را به یک داستان دراز تشبیه کرده است؟

به خاطر شخصّیت پردازی، تنوع وقایع، توصیفات بسیار، کشمکش حوادث و توالی آن ها

2ـ بیهقی در کتاب خود، علاوه بر وصف اخلاق و منش اشخاص، به توصیف چه مسائل دیگری درباره ی آن ها پرداخته است؟

به توصیف وضع ظاهری و رفتار قهرمانان نیز می پردازد.

3ـ از عبارت « مشتی رند را سیم دادند که سنگ زنند» چه پیامی را می توان استنباط کرد؟

محبوب بودن حسنک نزد مردم و تکیه ی حکومت بر افراد بی سر و پا

4ـ هدف بیهقی از آوردن حکایت های مناسب در خلال حوادث چیست؟

اثبات سخنان و پذیرفتنی کردن آن، عبرت گرفتن خواننده و ایجاد رغبت در خواندن کتاب