معنی درس دوازدهم پیش دانشگاهی

درس دوازدهم / رباعی و دو بیتی دیروز و امروز

هر سبزه که بر کنار جویی رسته است                گویی زلب فرشته خویی رسته است

رسته: از مصدر رستن – روییدن         /    واژه های جویی خویی و گویی جناس ناقص اختلافی هستند        /   لب:  مجاز از وجود است     /       واژه های سبزه و جو مراعات نظیر است      /     نکته: گویی قید تشبیه  است و فعل محسوب نمی شود.

معنی: هر سبزه ای که بر کنار جوی آبی روییده است مثل اینکه از لب انسان فرشته صفتی روییده شده باشد (از نظر پاکی و زیبایی و لطافت)

پا بر سر سبزه تا به خواری ننهی                 کان سبزه زخاک لاله رویی رسته است

حرف « تا» به معنی مبادا آمده است پس صوت است و یک جمله حساب می شود /       واج آرایی صامت « س»  دارد

معنی: مبادا ( مراقب باشی ) با بیهودگی و تحقیر پا بر روی سبزه ها بگذاری زیرا این سبزه ها   از خاک انسان ها ی زیبارو روییده است.     

 پیام : نکوهش بی حرمتی به جلوه های طبیعت                                                                                                                          

                            اندر دل بی وفا غم  و ماتم باد                    آن را که وفا نیست ز عالم کم باد

واژه های « غم ؛ کم » جناس ناقص اختلافی است       /          منظور از « غم» در مصراع اول غم منفی یا غم دنیاست  /    کم باد:  کنایه است از نابودی  /          « را » در مصراع دوم « را» ی مالکیت است، یعنی کسی که وفا ندارد.

معنی: کاش افراد بی وفا و بی بهره از عشق، همواره دچار غم و ماتم باشند و این افراد امیدوارم نیست و نابود شوند.

توجه: این بیت با بیت « آتش است این بانگ نای و نیست باد              هر که این آتش ندارد ، نیست باد» پیوند معنایی دارد:

دیدی که مرا هیچ کسی یاد نکرد                 جز غم که هزار آفرین بر غم باد

مصراع اول: آرایه ی حس آمیزی داد       /    غم از او یاد کرده است: تشخیص    /       هزار: مجاز از زیادی   /  واژه ی « غم» آرایه ی تکرار به وجود آوده است.      /   « غم» در مصراع دوم منظور غم مثبت یا غم عشق است.

معنی:  سر انجام دیدی که هیچ کسی از من عاشقانه یاد نکرد!  بجز غم عشق که هزاران آفرین بر این غم باد   // رباعی مولانا

مکن کاری که بر پا سنگت آیو              جهان با این فراخی تنگت آیو

آیو : آید / شود          فراخی: گشادگی / وسعت         بر پا سنگ آمدن: کنایه است از دچار سختی شدن  * مصراع دوم آرایه ی پارادوکس دارد          تنگ آمدن: کنایه است از سختی شرایط / بین فراخ و تنگ تضاد برقرار است    *     بین سنگ و ننگ جناس ناقص اختلافی وجود دارد.  «آیو» ردیف دو بیتی است گر چه تفاوت معنایی دارند اما به گوش فارسی زبانان چندان این تفاوت آشکار نیست.        

معنی: کاری نکن که دچار مشکل و سختی شوی و دنیا با تمام وسعت و گستردگی اش برایت تنگ و کوچک شود.

چون فردا نامه خوانان نامه خوانند             تو را از نامه خواندن ننگت آیو

فردا: مجاز از روز قیامت     *       واژه های  خوانان/ خواندن/ خوانند جناس اشتقاق به وجود آورده اند.   *   بیت واج آرایی صامت های « خ» و « ن» دارند.

معنی: زمانی که آدمیان در روز قیامت نامه ی اعمال خود را می خوانند کاری نکن که تو از خواندن نامه ی اعمال و فتار خویش ننگ داشته باشی.

پیام:  1-  ذخیره ی توشه ی آخرت      2- پرهیز از ایجاد مشکل برای خود                          دوبیتی از بابا طاهر

رباعی و دوبیتی امروز

مرغ نغمه خوان

سحر در شاخسار بوستانی                چو خوش می گفت مرغ نغمه خوانی

چه: صفت تعجبی است              *             مصراع دوم تشخیص داد – (گفتن مرغ نفمه خوان)             *             واژه های شاخسار / بوستانی / مرغ مراعات نظیرند

معنی:  هنگام سحر مرغی آوازه خوان بر شاخه ی درختی در باغ چه خوب می خواند که :

برآور هر چه اندر سینه داری                سرودی ناله ای آهی فغانی

سینه:  مجاز از درون             *             بیت واج آرایی مصوت « ای» دارد.

معنی:  هر چه در درون خویش نهفته داری بر ز بان جاری ساز از ترانه ها سوز ها و فریادها.             دو بیتی از اقبال لاهوری

گم کرده ی دیرین

بیا ای دل از اینجا پر بگیریم                ره کاشانه ی دیگر بگیریم

ای دل:  منادای غیر انسانی : تشخیص – و دل مجازا درون است    *     منظور از این جا : دنیای مادی    *    پر گرفتن: کنایه از سفر / هجرت    *    کاشانه ی دیگر: کنایه است از عالم آخرت

معنی: ای دل بیا از این دنیای مادی سفر کنیم و راه دنیای آخرت را در پیش بگیریم.

بیا گم کرده ی دیرین خود را                سراغ از لاله ی پرپر بگیریم

گم کرده دیرین: کنایه از معشوق ازلی     *    « را » در مصراع اول فک اضافه است    *    لاله ی پرپر: استعاره است از شهید

معنی:  بیا نشانی گم گشته ی قدیمی خویش ( محبوب ازلی )را از شهیدان بپرسیم.                        دو بیتی از قیصر امین پور

نشان سر افرازی

کس چون تو طریق پاکبازی نگرفت              با زخم نشان سرافرازی نگرفت

مصراع اول تشبیه دارد.   *     پاک بازی: کنایه است از اخلاص      *    در مصراع دوم رابطه ی شباهت برقرار است ( زخم:  مشبه ، / نشان:  مشبه به است )

معنی:  هیچ کس مانند تو (رزمنده) راه اخلاص و پاکی را در پیش نگرفت و با زخم های مانده بر وجود خود نشان و مدال افتخار و سر افرازی را کسب نکرد.

زین پیش دلاورا کسی چون تو شگفت              حیثیت مرگ را به بازی نگرفت

حیثیت : اعتبا و آبرو    *    بیت آرایه تشبیه دارد    *    حیثیت مرگ: اضافه ی استعاری / تشخیص    *    به بازی گرفتن: کنایه از بیهوده پنداشتن

معنی: ای دلاور (رزمنده) قبل از این، هیچ کس مثل تو اینگونه شگفت انگیز آبروی مرگ را ریشخند نگرفت و آن را بیهوده نپنداشت